Spinoza (1.ders) - Gilles Deleuze - Ulus Baker

Çağdaş Fransız filozofu Gilles Deleuze 1972-1986 yılları arasında Vincennes’de verilen derslerdeki metinlerden Ulus Baker’in katkılarıyla yapılan çeviriler kaleme alınarak bir kitap olarak 2000 yılında Öteki-Körotonmedya tarafından yayınlanmıştır. Ağırlıklı olarak Spinoza’dan yapılan okumalarla yapılmış konuşmalar esas kaynaktır.
Burada yapılan çalışma ise bu kaynaktan (zamanla) tırnaksız ve açık tonda “alıntılarla” onların anısına bir derleme özet çalışması yapmaktan ibarettir.

1.ders:Spinoza-Fikir ve duygu

• Filozoflar sadece mevhumları değil, yeni algılama tarzlarını da keşfederler.
Fikrin Nesnel gerçeklik yönü
• Hiçbir şeyi temsil etmeyen düşünme tarzına DUYGU denilecek.
• İstek arzu irade bir şey istendiğini anlatır; istenen şey bir temsil nesnesidir; ama “istemem” bir fikir değil, duygudur.
• Sevmek istediği kadar belirsiz olsun, sevilen şeyin bir fikrine sahip olmak gerekir. Nesnenin mutlaka bir temsili vardır!
Fikrin önceliği - Duygunun indirgenememezliği
• ! Fikrin önceliği olsa bile, fikir ile duygu doğaları (sağ/sol beyin) gereği birbirine indirgenemezler.
• ! Ama, Duygu bir fikri varsayar.
Fikrin Biçimsel gerçeklik yönü
• Ör: Üçgen (fikri)
• ! Fikrin fikrini her zaman kurabilirim.
• Fikrin gerçeklik ve yetkinlik derecesi
• Ör: Tanrı (sonsuz) ve kurbağa (sonlu)
Fikrin İçsel ve Dışsal karakteri:
• İçsel gerçeklik: Fikrin Biçimsel gerçekliği: Kendinde sahip olduğu şey
Ör: Tanrı (sonsuz)
• Dışsal gerçeklik: Fikrin Nesnel gerçekliği: Fikrin temsil ettiği bir nesneyle olan ilişkisidir.
! Her fikir bir şeydir, sadece bir şeyin fikri değil, bizzat kendisi de bir şeydir.
[Spinoza, Ethica, 2. ve 3. kitaplar] - Önermeler ve kanıtlamalarla (matematik) hayatın geometrik portresi –
Fikir ile duygu farkı ?
• Fikirler birbirini kovalarcasına anlık olarak akıp giderler. Bir Algı belli bir fikir tipidir.
• ! Automaton: Biz ruhsal otomatlarız.
• ! Fikirlerdir kendilerini bizde olumlayan.
• Varyasyonlar, değişip durmalar..
• Varolma gücüm (varyasyonu) =Eyleme gücüm
Varolmak=Eylemek
• Ör: A kişisi acı vermişken, ardından gelen B memnuniyet verirse, varolma=eyleme gücümün arttığı gerçeği. Tersi olsaydı, bastırma, engellenme hissi oluşacaktı.
• Terminolojik mi? Gerçeklik mi? (Somut bir şeyler..)
(16. Syf)
Yetkinlik dereceleri
• İçsel gerçeklik yada yetkinlik derecesine sahip fikirler izlencesi.. Bu gezintide varolma kuvvetinin artma-azalma-artma-azalma seyri
Ör: Zor deneyim içinde çiçek açan güzellik
• ! Hem fikirlerle bağdaşmada hem de onlarla arasımızdaki doğal farkta duyguyu (affectus) tanımlayan sürekli varyasyonun melodik çizgisidir.
Duygu
• ! Duygu varolma kuvvetinin sürekli varyasyonudur.
• Bir yetkinlik derecesinden diğerine geçişteki (düşme yada yükseliş) şeklindeki sıçrayış yaşantısıdır.
• Neşe-Keder : Temel tutkular : Artan-Azalan eyleme gücü
Ahlaki-Siyasal bir soruna temas
• Ör: İktidar sahibi insanlar bizi Nasıl kedere boğuyorlar?
• (Despot – rahip arasındaki bağ)
• ! Tebaların kederine ihtiyaçları var onların..
• ! Keder gücün azalmasını içermesi bakımından duygudur.
Fikir ve Duygu tanımı
• İlk ayrımı yaparken, duygunun “hiçbir şeyi temsil etmeyen bir düşünme tarzı olduğu ..” nominal, dışsal bir tanım.
• ! Fikir gerçekliği olan şey, Duygu ise fikirler arası geçiş
• Gerçek bir tanım, o şeyin mümkün olduğunu da gösterir.
Varoluşumuz
• ! Duygularımız, var olma kuvvetimizin sürekli varyasyonudur, ancak bu varyasyon sahip olduğumuz fikirlerimiz tarafından belirleniyorsa.
• ! Varyasyon fikirlere indirgenmiyor. Çünkü bende ki o fikir sonucundan başka bilgi vermez, sonraki fikre göre eyleme gücümü ya arttırır yada düşürür.
Ör: Kaydırak üzerindeki düşüş-yükseliş hareketi
3 tür fikir var: (Artık duygulanıştan söz etmiyoruz.)
• 1. Affectio: Duygulanış fikirleri
• 2. Notiones: Mefhumlar
• 3. Öz fikirler
1. Affectio: Duygulanış fikirleri
• Bedenin bir başka şeye maruz kalışıdır.
• Bu duygulanış, değiştiren bedenin doğasını içerir.
Ör: Kil ve güneş, mum ve güneş etkileşim farkları.
• En aşağı bilme seviyesi bu? Şeyleri sadece sonuçlarıyla yani etkileriyle tanımlayabilmektedir.
Durumumuz
• Nedenler olmaksızın, etkilerin temsillerinden ibaret kalırız.
• Upuygun olmayan (bulanık) fikirler
• Sorma becerisi, felsefenin katkısı
Occursus:Karşılaşma
• ! Karşılaşmalarda bedenlerin, ruhların üzerimdeki etkisi, sonuçları okunsa da; Uyumsuzluğumuzun nedenleri konusunda bilgisiziz?
• Çünkü bu öncüllerinden koparılmış sonuçların bilgisidir.
• Karşılaşmaların tesadüfleriyle yaşarız. Kendimizi ona terk etmişizdir.
Peki nedir bu beden?
..[Spinoza, Ethica, 2.kitap]
• Belli bir hareket ve durağanlık oranının korunması ve sürekliliğidir bireylik.
• Bireylik belli bir hareket ve durağanlık oranı ile tanımlanır.
Karşılaşmalar
• Oluşturucu yada bağımlı oranların karşılaşmalardan etkilenişi
Ör: Kötü bir şey yediğim de yıkıma (çözülmeye) uğratır.
! Benim bireyliğimi tanımlayan karmaşık ilişkiyi yada oranı çözülmeye uğratmıştır.
• Bütün ve parça ilişkileri iç içelik kendini hissettirir.
Ör: Alt bireylikler (Göz-Kafa-Beden)
Kötülük. Kötü nedir?
• Ör: Mektup yazışmaları
• ! Yalnızca bir fikir türünde duygulanış fikirlerine sahip olmaya mahkum kalmak.
• ! Nedenlerin bilgisine nasıl yükselebiliriz?
• Doğduğumuz andan itibaren karşılaşmaların tesadüfine maruz kalışımız.
Descartes’e karşı zorlu bir tepki..
..[Spinoza, Ethica, 2.kitap]
• Anti-Dekartçı önerme:
• ! Düşünen şeyin her türlü kavranışını reddetmektedir.
• “Hiçbir zaman bedenlerin karışımından başka bir şey bilemeyeceğim ve
• Kendimi başka bedenlerin üzerimdeki eylemi ve oluşturdukları karışımlar dışında asla bilemeyeceğim.”
Anti-Hiristiyanlık
• ! Yaratılmış şeyin yetkin oluşuna karşın, günah öyküsü öğretisindeki çelişki.
Hayvanlar veYanıtsız sorular
• Bir beden neye muktedirdir?
• Neler yapabilir?
• Neye gücü yetebilir?
• ! Bir bedenin etkilenme, duygulanma gücünü sadece karşılaşmaların tesadüfleriyle ölçebilecek haldeysek, bilge olamayız.
Farklar
• Ör: Kurbağa ile maymunu ayıran nedir?
• Aynı duygulanışlara muktedir olmayışları.
• Ör: G.Amerika kızılderilerini yok etme yöntemi gripli giysilermiş.
• Duyguların etholojik haritası, hayvanların cinse ve türe ait etkilenimlerinden çok farklı bir şeydir.
+ Düşünme
• Eyleme (varolma, etkilenme, duygulanma) gücümüz sonsuza yükselebilir mi? Hayır. Zorunlu olarak sonludur.
• Altoranlarımız + / -
Ör: Yerel neşe : Gıdıklanma,
Bir keder olan tahrişi de getirebilir.
Ör: Tesbih ile tekrar...
Yeğinlik eşiği:Duygulanma gücünün aşılması (haplar)
• ! Duygulanma gücünü aşmış (yeğinlik eşiği) biri için hiçbir şey iyi değildir.
• ! Yeğinliğimizi bilemedikçe kötü karşılaşmaların riskiyle karşı karşıyayız.
Ör: Aşırı doz:Topyekün bir mahvoluşun aşıp geçtiği bir duygulanış hali.
Felsefe=Ses ayarlayıcısı
• ! Bizi kederli duygularla etkilemek isteyenlerin evrendeki tezgahı.
Eyleme gücü nedir?
• ! Kendini-duygulandırmalar-etkilemeler yada aktif duygular eyleme gücümüze sahip olmamız, tutkular alanından sıyrılıp eylemler alanına geçmemiz.
• Pasif duygulardan nasıl çıkabiliriz?
..[Spinoza, Ethica]
Koşulların hapsedici görünüşünden kurtuluş
..[Spinoza, Ethica]
• Sanki bir tiyatro sahnesi hazırlanmış gibidir.
• “Eyleme gücünün bütün bu sürekli varyasyonlarından geçmek yerine fethedildiği, elde edildiği yerde aktif duyguların olduğundan söz edecektir.”
• Spinoza ahlak yapmaz, çünkü ne yapmanız gerektiğini sormaz, her zaman nelere muktedir olduğunuzu sorar. Etik bir güç sorunudur, ödev değil. Spinoza’nın mutlu hali.. Nietzshe üzerinde bıraktığı etki..
Tutkunun dünyasındayız..
• Spinoza:
• “Henüz eyleme gücünden uzakta, ayrıyım.”
• “Kendi duygularımın nedeni ben değilim, demek ki pasifim.”
2. Notiones: Mefhumlar
• Tümüyle boğulmuş haldeyiz.
• Güçsüzlük dünyasına hapsedilmişiz.
• Ör: Amber - İnter pasif persona
Aşk ve İlişkiler sorunu
• Nedenin kavranılmasına yükseliş
Ör: Strindberg vari bir aşk sorunu; ilişkiler çözülürler, yeniden başlamak üzere, yeniden birleşirler.
• ! Neden bazıları her zaman belirsizce tekrarlanan bir aşk sahnesinde rahat edip yaşayabilirler ancak? Sanki serin bir duş almış gibi çıkarlar oradan.
Ortak mefhum
• Soyutlama yok, en az 2 bedende olan hem bütüne hem de kısıma ait olan fikirdir.
Ör: Hareket ve dinginlik bütün bedenlere ortaktır diyebileceğimiz mefhumların nesneleridir.
Bizi hep karışımlara mahkum eden şeylerden nasıl kurtulacağız? Kederle yada neşeyle:
Keder, Endişe
• Keder, sizi zeki kılmaz. Hapı yutmuş demeksinizdir.
• Endişe hiçbir zaman zekanın yada kültürel bir hayatın oyunu olmamıştır.
• ! Ortak mefhum yaratabilirseniz, bir şey anlamış olursunuz. O zaman düne göre daha az aptalım..
• Spinoza rasyonalist gibi düşünmüyor. Eğer bir fikriniz varsa, kuşkusuz başka fikirlere de sahipsinizdir.
• ! O Aklı başında olmanın veya bilge olmanın bir oluş sorunu olduğunu düşünür.
(37.syf)
Eşiklerimiz
• Kimse kendi duygulanım gücünü aşan bir şeyin iyi geldiğini hiçbir zaman söyleyemeyecektir.
• En güzeli hep sınırlarda yaşamaktır.
• Bir sevinç sınırı varsa, keder sınırı da vardır.
• Çirkin ve Görelilik
Ör: Sinek – insan
• Etkilenme gücünü aşan bir yeğinlik kötüdür.
İlişkiler
• Hangi düzlemde birleştiklerini bilmek lazım.
• Kainatın kudreti
• Bir neden olarak kainatın tümü olan Tanrı, doğası icabı evrenseldir.
Bir Mevhum fikri oluşturma
• Beni etkileyen şey ile ben hangi bakımdan birbirimize uyuyoruz?
• Genel olarak insanlar hep mutsuzluklarının toplamını yapıp dururlar.
• Nevrozun ve depresyonun başlangıç noktası.
• Spinoza tersini söyler:
• Kederleriniz toplayıp durmak yerine,
• Sizi gerçekten ilgilendiren Yerel bir sevinçten başlayın.
Ortak mevhumun inşası.
• Yerel olarak alan kazanmak
• Sevinci yaygınlaştırmak
• Bu bedenin artık bizimkine uymadığı noktadan itibaren, ortak mevhumları oluşturacağız.
Ör: Çan eğrisi
Felsefe ve Hayat
• Nedenlerin bilgisine geçiş
• Hayata dair bir meditasyon
• Bir bedenin yorulduğu ölçüde kötüyle karşılaşma olasılıkları artar.
• Ölüm
Kabul ve red
• Palyaço: Yaşlanmayı kabul etmeyen bir tiptir.
• Tersten Palyaço: Çok hızlı da yaşlanmamak gerekir.
• Ör: Su kayağı numarası-Seyircileri rahatsız eden gösterilerden..
• Hayata yapışmak iradesi de değil..
• Leibniz: Gammazcı
• Tutkuların dışına çıkış ve eyleme gücü kazanış
• Ortak mevhumlar soyut değilseler kolektiftirler.
3. Öz fikirler
• Bir tek Spinoza ulaşmıştır.
• 2 yada tüm bedenlerin nerede uyuştuklarını anlama sorunu
• Bireysel olanın tüm evren oluşu anı:
Ortak mevhumları tanımlayan
İç uyumların ötesinde
Tekil özlerin varlığı
İlişkiler
• Beni karakterize eder.
• Özüme tekabül ederler.
• Fakat onunla karışmazlar.
• Bedenimin uzamda yer tutan parçalarının,
• Hareket ve dinginlik içinde bir araya geldikleri kurallar.
Öz ve Hayat
• Tekil özse bir kudretlik derecesidir.
• Yeğinlik eşikleri: Doğum ve ölüm arasındalık
Tanrı ve İnsan
• Mutlak olarak sonsuz kudret
• Yeğinlik eşiklerindeki farklılıklarımızlayız.
• Özlerin dünyasına geçiş
• Her durumda biri bilinmeden ötekiler de bilinemez.
• Tüm özler ancak ilişkileri içinde bilinirler.
Uyum
• Kendinize yönelik sevginiz,
• Tanrı sevgisidir.
• Bu mistik doruk noktasında artık,
• Yalnızca biçimsel olarak değil,
• Yetkin bir biçimde kudretinize sahipsiniz.